Op blz. 13 van de tiende jaargang nr. 3 van ons orgaan lezen we in het uit “De Gecombineerde” van zaterdag 11 november 1972 overgenomen artikel van de hand van onze medewerker, de heer de Groot uit Heukelum: “Doch lang voordat Leerdam enige bekendheid genoot op het gebied van het glaswerk was er reeds een bastion van het kasteel in Kaapstad van de naam Leerdam voorzien. Om welke reden dit is geschied is niet geheel bekend doch doet aan het feit niets af, dat ver van het vaderland de naam Leerdam bekend genoeg was om er een vestingwerk naar te vernoemen”. Gaarne geef ik hierop de volgende reactie:
Toen mijn vrouw en ik Kaapstad bezochten zijn we natuurlijk ook naar het Kasteel geweest om o.m. met eigen ogen te zien dat inderdaad er een bastion was met de naam Leerdam. Tevens hebben wij ons in de geschiedenis van het Kasteel verdiept.
“Die bouwerk aan die kasteel het in Januari 1666 onder goeweneur Zacharias begin. Die ontwerp was vijfhoekig, met ’n verdedigingsbastion op elke hoek en was veel verskuldig aan die vestingsbouplanne van Vauban, die Meester-Ingenieur van Lodewijk XIV. Dit werk het gestadig gevorder en is in tije van internasionale spanning versnel. Baie van die werk is deur slawe, bandiete en soldate verrig. Teen 1674 kon die garnosoen die gebou betrek, en twee jaar later is die bastionne voltooi. Hulle is vernoem na die titels van die Prins van Oranje.
Gouwerneur Bax het die grawe van die verdedigingsloot verhaas deur te bepaal dat elke man ongeag sij rang, wat bij die terrein verbijkom, twaalf mandjies grond moes wegdra, en elke vrouw zes.
In mei 1678 is die hoofdingang aan die seekant voltooi, maar in 1684 het Simon van der Stel besluit om dit toe te maak en die huidige poort en toring tussen die bastionne Buuren en Leerdam, te laat bou. Bo die poort het hij die wapens van die kamers van die V.O.C. laat uitbeitel n.l. van links naar regs die van Hoorn, Delft, Amsterdam, Middelburg, Rotterdam en Enkhuizen”.
Over de namen van de bastions lazen we in het boekje “The Castle of Good Hope” dat de namen van de vijf bastions: 1. Oranje, 2. Nassau, 3. Catzenellenbogen, 4.Buuren en 5. Leerdam, ontleend zijn aan de titels van de Prins van oranje, n.l.
“Prince of Orange and Nasau
Duke of Catzenellenbogen
Earl of Leerdam and Buuren”
We weten nu waarom er een bastion aan de Kaap naar het graafschap Leerdam is genoemd. Maar wat is “Het Kasteel”?
Als we daar over praten denken we allereerst aan Jan Anthonisz van Riebeek, geboren op 21 april 1619 te Culemborg, gestorven te Batavia op 18 januari 1677. Van Riebeek werd in 1651 als opperkoopman naar de “Kaap” uitgezonden om daar een nederzetting te stichten.
Op 6 april 1652 kwam hij daar aan. Hij heeft de grondslag voor een kolonie aldaar gelegd; hij is er tot 1662 als Commandeur werkzaam geweest.
Het oudste Europese bouwwerk in Zuid-Afrika is het “Kasteel”, toen en nu nog militair hoofdkwartier.
Ondernemingen die in de Oost handel dreven werden “Compagniën van Verre” genoemd. Om economische redenen werden deze Compagniën samengebracht onder één noemer, namelijk de “Verenigde Oost-Indische Compagnie”, de V.O.C. Dit gebeurde in 1602. Deze V.O.C. kreeg het allenrecht om handel te drijven in al het gebied ten Oosten van Kaap de Goede Hoop. Men ondervond concurrentie van Portugese en Engelse zijde waartegen men, behalve aanwending van politieke druk of bruit geweld, weinig kon doen.
De voornaamste functie van het Kasteel was: bescherming van het Victualiënstation (men kon er verse grotenten, fruit en water aan boord nemen) en van de kolonisten.
Verder deed het dienst als plaatselijk hoofdkwartier van de V.O.C. en wel tot 1795. Daarna deed het dienst als hoofdkwartier onder de Britse bezetting van 1795 tot 1803, onder de Bataafse Republiek van 1803 tot 1806 en van de Britse kolonie van 1806 tot 1910. Van 1910 tot heden is het nog steeds militair hoofdkwartier.
Fl. Blom
Jaargang 10 Nr. 4