03-11-2024

Op 13 november verzorgt de heer Martin Berendse een lezing over historische cartografie.

In september 2019 kwam de Historische Atlas NL, hoe Nederland zichzelf bijeen heeft geraapt van Martin Berendse en Paul Brood uit bij uitgeverij WBOOKS. De atlas is een groot succes en beleefde zojuist haar zesde druk. Intussen zijn er al vier vervolgdelen verschenen:

• Historische Streekatlas NL, de ware schaal van Nederland
• Historische Stadsatlas NL, Nederland stedenland en
• Historische Wateratlas NL, de drijvende kracht van Nederland
• Historische Wegenatlas NL, Nederland in beweging.

 
Martin Berendse* en Paul Brood**, hebben jarenlang samengewerkt bij het Nationaal Archief en vertellen hun versie van ‘het verhaal van Nederland’ met veel plezier. Dat verhaal is minder groots en meeslepend dan we vroeger op school hebben geleerd, maar zeker niet minder boeiend.

Holland of Nederland?
Het valt Martin -als geboren Betuwnaar- en Paul -een bekeerde Groninger- al heel lang op dat ons geschiedenisverhaal vooral het verhaal van Holland is en dat het perspectief van het noorden, het oosten en het zuiden heel vaak wordt vergeten. Een aardig voorbeeld daarvan is dat wat in onze geschiedenisboekjes vaak de ‘bevrijding van Den Bosch’ (1629) wordt genoemd, in Brabant toch vooral wordt ervaren als de ‘verovering en bezetting’ van Den Bosch. Een bezetting die overigens nog bijna twee eeuwen duurde en van Brabant (en van Zeeuws-Vlaanderen en grote delen van Limburg) een soort kolonie maakte.

Bedrijfsongeval
Een ander misverstand over de totstandkoming van Nederland is, dat alles voort kwam uit een goed doordacht masterplan van de ‘vrijheids- en vredelievende’ Nederlanders om zich te verlossen van de ‘meedogenloze’ Spanjaarden. Bij het begin van de zogenaamde Tachtigjarige Oorlog had niemand echter het idee dat De Nederlanden (de huidige Benelux en Noord-Frankrijk) van elkaar zouden worden gescheiden. Je zou het ontstaan van Nederland dus eigenlijk een soort bedrijfsongeval kunnen noemen. De scheiding van de Nederlanden, heeft heel veel weg van die van het voormalige Oost- en West-Duitsland en het uiteenvallen van het  Joegoslavië.

Grensland
De grote Europese mogendheden hebben er vaak alles aan gedaan om de huidige Benelux onder de voet te lopen of gedeeltelijk te annexeren. Net als Oekraïne was het Nederlandse gebied een ‘grensland’ waar door de omliggende landen steeds begerig naar werd gekeken. Dat plaatsen als Groningen, Zevenaar, Nijmegen, Venlo, Weert, Breda en Hulst tegenwoordig in Nederland liggen, was in het verleden lang niet altijd een uitgemaakte zaak. Het verhaal over ons ‘bijeen geraapte’ Nederland laat precies zien welk stukje land wanneer aan Nederland is toegevoegd en wat de achtergrond is van de merkwaardige grenzen tussen Nederland, België en Duitsland. Heel Nederlands is natuurlijk ook dat we ons land niet alleen wisten te ‘veroveren’ op onze buren, maar ook op het water. Denk aan de grote polders in de 17^e eeuw, de Haarlemmermeer in de 19^e eeuw en de Zuiderzeepolders (Wieringermeer, Noordoostpolder en Noord- en Zuid Flevoland) in de 20^e eeuw.

Minilandjes en vrijsteden
Dat min of meer toevallig ‘bijeengeraapte’ Nederland heeft niet alleen opmerkelijke buitengrenzen, maar had in de voorgaande eeuwen ook heel veel bijzondere binnengrenzen. Eén van de meest in het oog springende daarvan bestaat nog steeds: de huidige grens tussen Baarle-Nassau en Baarle-Hertog, die teruggaat tot de laatmiddeleeuwse verhoudingen tussen de hertogen van Brabant en de graven van Nassau, die eerst de baronie van Breda en later het prinsdom Oranje wisten te verwerven. Over al die minilandjes, boerenrepublieken en stadsstaten gaan de Historische Streekatlas NL en de Historische Stadsatlas NL. Denk hierbij ook aan het Graafschap Leerdam, eens eigendom van de Oranjes.

Historische Wateratlas NL en Historische Wegenatlas NL
De jongste atlas is de Historische Wateratlas NL. In deze atlas betogen de schrijvers dat de Nederlanders hun land niet hebben veroverd op de zee, maar vooral op ….zichzelf. Door de eeuwenlange vervening sinds de Romeinse tijd zakte het laagland zover weg, dat de zee er meer en meer grip op kreeg. Alleen door drastische inpolderingen en bedijkingen wisten de Nederlanders het bedreigde laagland te redden. De grote vraag is natuurlijk hoe lang dit nog gaat lukken. De nieuwste atlas, de Historische Wegenatlas NL, is voor een aanzienlijk deel ook weer een wateratlas, want in ons land ging en gaat een groot deel van het transport over het water. Het eerste openbaar vervoer in ons land verliep eveneens over het water: een dicht netwerk van trekvaarten en jaagpaden waar door paarden voortbewogen trekschuiten in de 17^e en 18^e eeuw een verrassend goede dienstregeling onderhielden.

Tijdens de lezing brengt auteur Martin Berendse niet alleen de vijf atlassen, maar ook een aantal originele schoolkaarten mee. Ze vertellen het verhaal over de grenzen, streken, steden, wateren en wegen van Nederland al vanzelf. Zo wordt het een ouderwets avondje ‘vader- en moederlandse geschiedenis’.


*Martin Berendse was van 2007 tot 2014 algemeen rijksarchivaris en directeur van het Nationaal Archief in Den Haag en inmiddels directeur van de OBA (Openbare Bibliotheek Amsterdam).
**Paul Brood was o.a. rijksarchivaris in Drenthe en Groningen en doceerde archiefstudies aan de Universiteit van Leiden.


Locatie: Het Dak Events (zaal: De Pub), Tiendweg 9A, 4142 EG Leerdam
Aanvang 20.00 uur.
Ook niet-leden zijn van harte welkom.

U komt toch ook?!
Toegang is gratis.
Aanmelden wordt op prijs gesteld. Dit kan via e-mail naar Annette Blom.